W piątek 18 marca w klubokawiarni państwomiasto odbyło się spotkanie „Badania nad uczestnictwem w kulturze. Gdzie jesteśmy i dokąd zmierzamy?”. Organizatorami spotkania był Instytut Kultury Miejskiej z Gdańska i Oddział Warszawski Polskiego Towarzystwa Socjologicznego. Miałam przyjemność współorganizować i moderować to spotkanie.
Głównym celem spotkania była próba odtworzenia dominujących sposobów mówienia o kulturze i jej roli w życiu społecznym: jakie perspektywy (teoretyczne, metodologiczne) wykorzystuje się do opisu kultury? Czy widoczna jest zmiana paradygmatu badań nad uczestnictwem w kulturze? Jakie są najważniejsze aspekty „nowych” konceptualizacji kultury?
Punktem wyjścia do dyskusji była książka „W poszukiwaniu punktów stycznych. Rekonstrukcja dyskursów o problemach (nie)uczestnictwa w kulturze” autorstwa Agaty Bachórz i Krzysztofa Stachury (IKM, Gdańsk 2015). Autorzy przeanalizowali raporty o stanie kultury, które ukazały się między 2008 a 2013 rokiem. Swoje rozważania wzbogacili o różnego rodzaju publikacje (podręczniki metodyczne, itd.) adresowane do pracowników sektora kultury.
Książkę można zamówić na stronie IKMu. Ponadto publikacja jest także dostępna w formatach epub i mob w repozytorium Instytutu Kultury Miejskiej.
W spotkaniu udział wzięli dr Agata Bachórz i dr Krzysztof Stachura – autorzy książki, oraz dr Iwona Zielińska i dr Mikołaj Lewicki jako pierwsi komentatorzy/dyskutanci.
Agata Bachórz i Krzysztof Stachura są adiunktami w Zakładzie Antropologii Społecznej w Instytucie Filozofii, Socjologii i Dziennikarstwa Uniwersytetu Gdańskiego. Są autorami m.in. raportu o trajektoriach sukcesu artystycznego, a obecnie przygotowują publikację z badania nad hierarchiami kulturalnymi. Ponadto Agata zajmuje się socjologią podróży oraz codzienności. Jest autorką książki „Rosja w tekście i doświadczeniu. Analiza współczesnych polskich relacji z podróży”. Natomiast Krzysztof interesuje się także socjologią codzienności, antropologią nowych technologii oraz metodologią badań online.
Iwona Zielińska jest adiunkt w w Instytucie Filozofii i Socjologii APS, prowadzi również zajęcia z komunikacji w Akademii Leona Koźmińskiego w Warszawie. Naukowo interesuje się tworzeniem norm społecznych oraz konsekwencjami ich naruszania, a w ostatnim czasie udziałem społeczeństwa w wytwarzaniu nauki oraz kontrowersjami technologicznymi.
Mikołaj Lewicki jest adiunkt w Instytucie Socjologii UW. Prowadzi badania z zakresu socjologii czasu, kultury gospodarczej i socjologii mediów masowej komunikacji.
fot. Paweł Matuszewski
Na początku Autorzy przedstawili główne ustalenia swojej książki. W swoim wystąpieniu skupili się na 4 obszarach tematycznych prezentowanych w publikacji: [1] ramy dyskursu o kulturze, [2] uczestnictwo w kulturze jako kluczowa praktyka życia społecznego, [3] instytucje kultury i [4] stare-nowe sposoby badania kultury. Z ich analiz raportów o kulturze wynikają następujące wnioski:
- Postuluje się poszerzone rozumienie „kultury” – autorzy raportów (przynajmniej na poziomie deklaracji) proponują szerokie spojrzenie na „kulturę” i praktyki kulturowe;
- Praktyki kulturowe próbuje się osadzać w kontekście różnych przemian rzeczywistości społecznej – rozwój nowych technologii, poszerzanie się przestrzeni stylów życia, zmiany w obrębie czasu wolnego, itd.;
- Krytykuje się „stare” sposoby badania kultury, które określa się mianem modelu repetatywnego, powinnościowego, oświeceniowego;
- Badacze szczególnie mocno podkreślają trzy wymiary współczesnej kultury: [1] sieciowość, relacyjność [2] włączanie kultury nie-artystycznej [3] demokratyzacja i deinstytucjonalizacja kultury;
- Dwa spojrzenia „nowych” grup zainteresowanych badaniami kultury (np. polityków): [1] kultura jako narzędzie wizerunkowe (ma pomóc coś „sprzedać”) i [2] kultura jako narzędzie zmiany społecznej (poprawa jakości życia, niwelowanie nierówności społecznych, itd.);
- Uczestnictwo w kulturze jest przez wielu badaczy postrzegane jako praktyka życia społecznego;
- Widoczne są dyskusje o nie-uczestnictwie i konieczności włączania ludzi w partycypację kulturową (pozostałość „starych” sposobów myślenia o kulturze, myślenia w kategoriach egalitarnych i instytucjonalnych);
- W analizowanych raportach zarzuca się instytucjom kultury, że się nie dostosowują do zmieniających się modeli uczestnictwa;
- Dominują badania dużych miast i wielkich aglomeracji miejskich;
- Wydaje się, że należy raczej mówić o odnowionej perspektywie badań a nie o nowych sposobach badaniach. W analizowanych raportach widać wiele mniej lub bardziej świadomych nawiązań i zapożyczeń z wcześniejszych badań;
- Często „nowymi”, pozainstytucjonalnymi praktykami nazywa się działania obserwowane już w przeszłości (np. grupy hobbistyczne, majsterkowanie –> DIY);
- Założenia badawcze a realizacja – pułapka utartych ścieżek, problem mierzenia i operacjonalizacji.
Z zapisem audio całego spotkania można się zapoznać TUTAJ.